Vitore Rasha - Sallaku , "Mjeshtre e Madhe"

VITORE SALLAKU (RASHA)

“Artiste e Merituar”, “Mjeshtre e Madhe”

Lindi në Tiranë. Ka mbaruar Institutin e Kulturës Fizike “Vojo Kushi”.  Ka kryer dy specializime, për katër muaj në ish -BS dhe një vit në Kinë. Pasioni i saj janë qëndisja dhe leximi. Dashuria e saj më e madhe është familja. Vitore Sallaku është një emër shumë i njohur në artin fisnik e të guximshëm të cirkut. “Artistja pa kocka me dhimbje deri në kockë”, apo “Artistja që sfidoi kohën”, këta janë dy nga titujt e artikujve të shumtë që janë shkruar për Vitoren. Ajo është një ndër personalitetet artistike që së bashku me cirkun u rrit edhe vetë.

Ndodh që tek disa individë që në vitet e para të jetës të shfaqen dukshëm cilësitë individuale të drejtimit të karrierës së tyre. Kështu do të ndodhte edhe me Vitoren. E veçanta e saj ishte plastika, format që merte trupi gjatë lëvizjeve çdo ditë bëheshin më interesante. Prirjet e saj në drejtim të këtij arti vinin duke u shtuar.

Vitorja rrjedh nga një familje intelektuale. Nëna e saj ishte shtëpiake, ndërsa babai të cilin ajo nuk pati fatin ta njihte, Prof.Dr. Lorenc Rasha i lauruar në gjuhësi, i vrarë nga partizanët në vitin 1944, shprehej gjithmonë: “Vajzën do ta dërgoj të studiojë jashtë shtetit, e dëshiroj që të bëhet artiste cirku”.

Talenti i saj i rralle u shpalos që më aktivizimet e para me grupet e pionierëve. Në atë kohë pelivani Ali Xhixha ishte I vetmi artist me një aktivitet artistik circen mjaft tërheqës për spektatorin dhe punën me të, Vitorja e konsideron si hapin e parë dhe më të bukurin në drejtim të profesionit të ardhshëm.
Këtu fillon edhe zinxhiri i peripecive që e ndoqën deri në fund të karierës së saj artistike. I vetmi vend në të cilin ajo nuk ka patur probleme ishte Estrada e Ushtarit. Aty ajo thotë që është trajtuar si një objekt me vlera të veçanta. Por kjo gjë zgjati vetëm dy vjet, pasi ky institucion u shpërbë. I ofruan të merrte pjesë në grupin që ishte formuar pranë Estradës së Shtetit. Zgjedhja e saj për këtë profesion aq të vështirë nuk ishte e thjeshë. Vitorja kishte një shtysë shumë të madhe, pasionin dhe talentin. Ajo dhe gjithë brezi i saj punonin e jetonin me vdekjen në krah, por shpërblim merrnim një kënaqësi shumë të madhe: arritjet e tyre dhe pritjen e ngrohtë të publikut.
Ndodhte shpesh, sidomos kur jepnin shfaqje në fshat, që njerëzit t'i afroheshin, ta shikonin me kureshtje, bile edhe ta preknin. Ata ishin kuriozë nëse ajo do të kishte kocka apo jo.

Vitet kalonin dhe puna vazhdonte në mënyrë intensive, Vitore Sallaku por sapo ajo ndiente kënaqësitë e frutit të punës së saj, diçka ndodhte, dikush kujtohej për biografinë dhe radhën e kishte trishtimi. Karriera e saj është shoqëruar sistematikisht nga e ashtuquajtura "lufta e klasave", pjesë e së cilës ishte edhe përjashtimi nga filmi "Cirku në fshat", nga sekretari i parties së Cirkut, në atë kohë i sapo ardhur nga klasa punëtore.

E paharruar në kujtesën saj do të ngelet një episod. Ajo shprehet kështu: “Ndodheshim në Petrelë për shfaqje. Si gjithmonë kur organizoheshin aktivitete artistike, fshatarët mblidheshin në sheshin ku do të jepej shfaqja. Në të tilla aktivitete vinin shikues edhe nga fshatrat përreth. Krijohej një rreth i madh në mes të të cilit ne jepnim shfaqje. Eshtë vështirë të harrosh atmosferën e krijuar në raste të tilla. Shfaqja fillonte e mbaronte e shoqëruar nga duartrokitje shumë të përzemërta. Ndërkohë që shfaqja vazhdonte, dikush nga kolegët më thotë: “- Vitore, një fshatar kërkon të të takojë.”
Nuk u çudita, pasi shpesh më ndodhte që të më afroheshin, të më preknin, e të më pyesnin, nëse kisha apo jo kocka, duke me shikuar me vërejtje dhe admirim. Para meje qëndronte një burrë i gjatë, i veshur me kostum kombëtar, brekushe të zeza e këmishë të bardhë me mëngë të gjera e me jelek. Në mes kishte një brez të gjerë, të kuq, me shirita të verdhë e të zi, në kokë një qeleshe të bardhë borë, dhe i mbathur me opinga. U shtanga! Ai qëndronte përballë meje, krenar dhe me dhimbje në sy. Pas një heshtje të shkurtër nxorri një psherëtimë që i dilte nga shpirti. Më kapi për dore e me një lëvizje të ngadaltë mu afrua dhe më pyeti: “- Goca e doktorit je ti të keqen baba?” Po! - i thashë. “- Nigjo, -më tha,- mos boj zo, po vorrin e babës tat e kom n'oborr, ke rroja e ullinit,- e duke vënë dorën gjoks vazhdoi, - sa t'jet baba varri nuk i humb”.
Në cirk Vitorja u bë shumë shpejt e njohur për plastikën, harmoninë, elegancën dhe shkallën e vështirësisë në ushtrimet apo etydet plastike të realizuara me mjeshtëri. Spektatorët nuk mund të kenë harruar Vitoren duke zbritur si gjarpërushe me kokë poshtë, nga shkalla që mbahej në ekuilibër nga partnerja e saj. Të paharruara do të mbeten shigjetat në qendër të tabelës, të qëlluara gjatë një etydi tepër të veçantë, nga pozicione tepër të pazakonta. E para qëllohej nga pozicioni drejt. E dyta, e kthyer në hark me shpinë nga tabela. E treta, gjuajtje me këmbë në pozicion vertikal hark.

Qëndrimi mbi lule është një nga etydet më të bukura të interpretuara pret saj. Publiku befasohej kur shikonte të harmonizuara deri në përsosmëri shkathtësinë, shpejtësinë, elegancën, plastikën, forcën e pasionin, në një të vetme, në trupin e imët të Vitores. Talenti i saj godiste në shënjestër çdo kujtim, mbresë apo vëmendjen e të gjithë spektatorëve në arenë. Me djersë, mund e përkushtim ajo afirmoi veten duke zënë një nga vendet më të nderuara në artin e vështirë dhe të bukur të cirkut. Motoja e saj ishte puna, përgatitja fizike speciale. Ajo thoshte se gjithmonë ka hapësirë për të gjetur të renë, të bukurën, të jashtëzakonshmen në varësi të individualitetit të çdo artisti.

Nga libri "Historia e cirkut shqiptar" 2008

Skënder Sallaku - "Artist i Popullit"

SKENDER SALLAKU

“Artist i Popullit”
(25 janar 1935- 11 shkurt 2014 )

Skënder Sallaku është kllouni i parë i Cirkut shqiptar. Ai ka lindur në Tiranë, më 25 janar 1935. Ka mbaruar Institutin e Lartë të Kulturës Fizike "Vojo Kushi" dhe ka kryer një kualifikim një vjeçar në Kinë, pranë Cirkut të Pekinit. Për figurën dhe vlerat e Artistit të Popullit, Skënder Sallaku, gjatë karrierës së tij artistike për një gjysëm shekulli, është folur dhe shkruar nga shumë njerëz, gazetarë, autorë, shkrimtarë e kolegë. Me humorin e tij, ai diti të hyjë shumë natyrshëm tek zemrat, mendjet, batutat e bashkëkohësve të tij. Interpretimi i tij ishte i pakrahasueshëm, komunikimi me spektatorin ishte një tjetër dhunti, që jo të gjithë artistët e kanë. Në shpirtin e tij të çiltër kishte diçka të veçantë, aftësinë për të bërë të tjerët të qeshin. Këtë aftësi nuk mund të ta mësojë asnjë pedagog dhe asnjë shkollë kudo në botë. Skënderi ishte i pazëvendësushëm për sensin e hollë të humorit. Ai ishte gjithashtu edhe një mjeshtër, gjithmonë në kërkim, për të gjetur të bukurën dhe jetësoren. Krijuesi i kishte falur dy cilësi që me vullnet dhe pasion i kultivoi dhe i çoi më lart: humorin e mençur dhe fizikun prej atleti.

Këto të dyja ai diti t’i gërshetojë në funksion të njëra-tjetrës aq bukur, saqë spektatori e kujton në skenë jo vetëm si aktor, por edhe si balerin, kupletist, klloun, pantomimist, xhongler, prestigjator e imitues i zërave të ndryshëm. Pra, kemi të bëjmë me një rast të jashtëzakonshëm, të pa arritshëm, në një artist të kompletuar të varietesë e të cirkut. Këmbëngulja e tij për të njohur dhe depërtuar në të gjithë zhanret e të fshehtat e humorit, aftësia për të mos rënë pre e mediokritetit, për të krijuar një portret të plotë të artistit humorist, është për tu admiruar.

Kur mbaruan specializimin në Kinë, specialistët dhe personalitetet e Cirkut në Pekin, pasi panë rezultatet e tij dhe të bashkëshortes Vitores, e Arjan Milukës ndërmjet të tjerave thanë: "Ju zoti Skënder dhe shoqja juaj mbasi të ktheheni në Shqipëri, duhet të bëni turne në gjithë botën ku jo vetëm do vlerësoheni shumë për mjeshtërinë e lartë por dhe do të merrni shpërblimin e djersës tuaj". Kjo gjë nuk u realizua. Ata vërtet nuk dolën kurrë jashtë shtetit, në kohën e monizmit por nuk lanë vend të Shqipërisë pa shkelur. Fillimisht Skënderi filloi punën si profesionist në Estradën e Kufirit, më pas si klloun akrobatik në Cirk duke dhënë një kontribut të pa përsëritshëm në ecurinë e këtij profili, sa të vështirë aq dhe të bukur. Si sportist i Tiranës në sportin e mundjes, ka marrë pjesë e ka përfaqësuar me dinjitet ngjyrat e bardhë e bluve në tapet, me ekipin e mundjes së lirë, duke dale për dy vjet rresht kampion kombëtar. U largua nga sporti i mundjes me zemër të thyer, por i detyruar nga ngarkesa e madhe që kishte në atë periudhë. Vitet 1957- ‘59, ishin për të, të mbushura me shfaqje me estradën, ansamblin akrobatik dhe sportin e mundjes.

Pa fund janë figurat artistike të krijuara prej tij. "Artist i Popullit" është një titull që i përshtatet më shumë se kujtdo tjetër. Kudo që ka qenë në Shqipëri apo jashtë shtetit si: Gjermani, Zvicër, Itali, Greqi, Maqedoni, Mal i Zi si dhe në Amerikë pranë shqiptarëve, është mirëpritur, nëpër skena ndërsa nëpër shtëpi mbajnë kasetat humoristike të Skënderit.

Personazhet e skeçeve, pantomomave, komedive apo monologjeve të interpretuara prej tij, janë bërë pjesë e repertorit humoristik të shikuesve e të gjithë shqiptarëve kudo në botë. Shpesh, dëgjon rrugës zëra që përsërisin tekstin apo shqiptojnë batuta të personazhit të luajtur në shfaqje apo të parë në ekran. Nga shkrimtarë apo gazetarë, regjisorë dhe skenaristë është quajtur si “njeriu i shumë fytyrave”, “artisti I madh i skenës e i humorit”. Në librin e Pëllumb Kullës "Skënder Sallaku, kur qeshim në diktaturë", figura e tij është përshkruar me shumë mjeshtëri dhe dashuri. "Detyra ime, - thotë ai,-është që njerëzve, miqve të mi kudo që ndodhen t'u heq sado pak mërzinë, t'i bëj të harrojnë hallet, e për disa çaste të largojnë stresin e të qeshin me shpirt, duke më uruar mbasi fshijnë lotët e gëzimit, "Gaz paç o Skënder!”

Për vite me radhë, anë e mbanë vendit, Skënder Sallaku, duke ndryshuar mimikën e duke deformuar zërin e konstruktin sipas roleve e karaktereve, ka elektrizuar sallat e shfaqjeve, stadiumet e mbushura plot e për plot me të qeshura të shfrenuara, duke marrë gazin me vete, deri në vatrat familjare.

Shprehja që njerëzit i thonë se je bërë pjesëtar i familjeve tona është shumë kuptimplotë. Kjo realizohet vetëm kur ke përpara një artist që ka hyrë në botën e brendshme të individit. Si kllouni i parë shqiptar, ky artist i madh i humorit shqiptar dha një kontribut të çmuar edhe në artin e cirkut. Për vite me radhë ai debutoi në Cirk duke i ngritur vlerat spektakleve të asaj periudhe. Kontributi i tij në të gjitha profilet është shumë i madh, si në pantomimë, xhonglim, imitim, iluzionizëm, intermexo. Pjesëmarrja e tij në pantomimat akrobatike ishte shumë profesionale. Do të kujtojmë pantomimën e të vdekurit, interpretuar së bashku me Arjan Milukën. Këtu humori ishte në rritje në të gjithë situatat akrobatike dhe komike që krijoheshin gjatë interpretimit që ishte në perfeksion. Ja një moment nga pantomima: Arjani binte i plasur në tokë aq natyrshëm, sa të krijonte përshtypjen se kishte vdekur. Skënderi i vinte rrotull, e shikonte, e kontrollonte dhe mbasi bindej që çdo gjë kishte mbaruar, lëshonte një thirrje dëshpërimi e shpërthente në vaj. Ai qante dhe spektatori qeshte. Sa më shumë qante, aq më shumë qeshte salla. E suksesshme, mbahet mend ende në kujtesën e shikuesve, pantomima e karriges. Dy talentet me mënyrën e interpretimit të tyre, gjatë situatave akrobatike dhe komike të bënin ta ndiqje pa frymë, prej fillimi deri në fund gjithë interpretimin. Fabula e pantomimës, lufta për karrige është aktuale dhe sot. Aty ishin bashkuar forca, shpejtësia, mimika, plastika, dinamika në një të vetme, në përsosmëri.

 Busti interpretohej nga S.Sallaku, A.Miluka dhe B. Bodinaku. Në qendër të arenës qëndronte një monument kulture në një park publik, dhe tre kalimtarë pa dashur e dëmtojnë. Më pas duke dashur ta vendosin në një vend më të sigurtë, krijojnë shumë situata gazmore me veprimet e tyre naive, gjatë mbledhjes së pjesëve të dëmtuara të bustit. Herë pas here vendosja e pjesëve të trupit në pozicione të gabuara bënte që shikuesit të reagonin dhe të bëheshin aktivë në vendosjen e bustit duke shtuar situatat gazmore. Dhe së fundi, në vend të bustit shikoje Skënderin, i cili për të shpëtuar nga telashet e ruajtësve të rendit, qëndronte si bust në mes të arenës. Mbresëlënëse ka qënë edhe pantomime e boksit. Në ring luftonin si dy luanë S. Sallaku dhe S. Plasari. Për 10 minuta salla buçiste nga tifozët prej krijimit të situatave nga më gazmoret. Pantomima e gjuetarit me ariun, punuar me zbutësin e kafshëve Tahir Baçovën, numri xhonglimit i titulluar “Guzhinieri” mbeten të papërsëritshëm edhe sot si nga ana profesionale edhe nga humori brilant. Objektet që përdoreshin për xhonglim nuk ishin ato klasiket që përdoren në këtë profil, por mjetet e nevojshme të kuzhinës si piruni, garuzhdja, patate, mollë, tenxheret, kapakët, freskuesja. Të gjitha me radhë fluturonin në harmoni nën ritmin e muzikës, aftësisë së xhonglimit, mimikës dhe humorit origjinal të Skënderit. Kur hidhte freskun në sallë, që shëtiste në të gjithë sallën, spektatorët e ndiqnin me ankth, deri sa të përfundonte në kokën e guzhinierit që bashkë me objektet largohej duke marrë me vete, duartrokitjet dhe habinë e shikuesve. Pa fund janë pantomimat në repertorin e tij. Kurrsesi nuk mund të lihen në harresë imitimet e zërave të shpendëve, cicërimat e zogjve, kafshëve, fëmijës, motorrit apo trenit që i bënte shikuesit të dilnin nga shfaqja të çliruar nga çdo preokupacion që kishin dhe të kalonin orë të mbushura me optimizëm.

E çfarë të kujtosh më parë?! Janë pa fund, nuk mund të ndash asnjë pantomimë, intermexo akrobatike apo humoristike të interpretuar në atë kohë. Më e rëndësishmja është se kënaqësia për spektatorin ishte e papërsëritshme.

Çfarë mund të mendonte publiku, kur Skënderi dilte në skenë me valixhe në dorë dhe me një çelës të madh sa një bastun?! Ndoshta në momentin e parë mendonte se do të interpretonte ndonjë monolog humoristik duke kritikuar ndonjë agjensi udhëtimi. Nata e parë mbeti e paharruar. Ai ndalonte në mes të skenës, ulte valixhen dhe me çelësin në dorë kërkonte nga spektatori se çfarë kishte brenda në valixhe. Pyetje, përgjigje, batuta. Më në fund vendoste ta hapte dhe dalja e Vitores nga ajo valixhe ishte shumë intriguese për spektatorin, aq sa edhe sot e kësaj dite është e ngulitur në mendjen e në kujtesën e shikuesve në gjithë Shqipërinë. Kjo është ajo valixhja e famshme për të cilën Skënderi, ka thurur shumë variante para gazetave...

Ishte ajo valixhe të cilën e mori të mbyllur ashtu siç ishte dhe e çoi në shtëpinë e tij, për tu mos u ndarë më kurrë nga ajo që kishte brenda. Skënder Sallaku ka shkëlqyer me shpirtin e tij krijues duke u bërë i pavdekshëm në kujtesën e mijëra shikuesve  brenda dhe jashtë vendit, kudo që ka shqiptarë.

Nga libri “Historia e cirkut shqiptar” 2008